Karbon ayak izi gündelik hayattaki faaliyetlerimiz ve tüketimlerimizle atmosfere yayılan karbondioksit gazı dahil tüm sera gazlarının (CO2) ton eşdeğeri cinsinden miktarını ifade eder.
Atmosferde bulunan su buharı, karbondioksit, metan ve diazot monoksit gibi gazların miktarı arttıkça yeryüzü daha fazla ısınmaktadır. Bunun ana nedeni insan faaliyetleri etkisidir. Bu faaliyetler doğrudan ya da dolaylı olarak seragazları salımına neden olabilir. Isınma, aydınlatma, pişirme, ulaşım, hayvancılık faaliyetleri, ve endüstriyel süreçler sonucu atmosfere salınan eşdeğer karbondioksit miktarı günden güne artmaktadır. Bu durum karbon ayak izi kavramını gündeme getirmiştir.
Karbon ayak izi nedir?
Bir bireyin, bir ülkenin veya bir kuruluşun sürdürdüğü faaliyetler sonucu atmosfere saldığı sera gazlarının karbondioksit cinsinden karşılığı karbon ayakizi olarak adlandırılır.
Her bir birey yaşadığı yere ve yaşam şekline göre farklı miktarda karbon salınımına neden olur. Ulaşım şeklimize, yediğimiz gıdaların türüne ve enerji tüketimimize göre hepimizin karbon ayak izi birbirinden farklıdır. Örnek vermek gerekirse otomobil kullanırken yaktığımız benzin, ısınmak için kullandığımız enerji ve yediğimiz gıdaların üretim süreci, belirli bir miktar karbondioksit salınımına neden olmaktadır.
Aslında karbondioksit ve diğer sera gazları atmosferimizin oluşumundan beri vardır ve tıpkı sera gibi ısıyı içeride tutarak dünyanın yaşanabilir bir gezegen olmasını sağlamıştır.
Yirminci yüzyılda endüstriyelleşmenin başlamasıyla bu gazların atmosferdeki miktarı artmış, küresel ortalama sıcaklık daha çok ısının tutulması ile yükselmiştir. Bunun sonucu da karşımıza son yıllarda iyice kendini hissettiren iklim değişikliği olarak çıkmaktadır.
Bir ürünün üretilmesinden, taşımacılıkta dahil, bertaraf edilmesine kadar izlenen tüm süreçler karbon ayak izinin bir parçasıdır. Örneğin; 70 cc’lik cam şişenin üretilmesi için atmosfere salınan sera gazı miktarı 1 kg CO2‘ye eşdeğerdir.
Karbon ayak izinde en büyük payı olan faktörler nelerdir?
- Enerji tüketimi: Ulaşım, endüstriyel işlemler, elektrik ve fosil yakıt kullanımı yüksek miktarda enerji tüketimine sebep olur.
- Sanayileşme: 20. yüzyılın ortalarından itibaren sanayileşmeyle birlikte karbondioksit salımı kontrolsüz ve çok hızlı bir şekilde arttı ve artmaya devam ediyor.
- Hayvancılık: Artan et tüketimiyle birlikte besi hayvanlarının seri üretime geçmiş olması atmosfere fazla miktarda metan gazı salınımına neden olmaktadır.
- Atıklar: Hangi işlem ya da aktivite sonucu olursa olsun, Dünya’daki atık madde miktarı oldukça yüksek bir seviyede. Bu durum aynı zamanda Dünya’nın doğal kaynaklarına ve yaşam alanlarına da zarar veriyor.
- İnsan faaliyetleri: İnsanların günlük hayatlarında birçok işi verimli ve hızlı bir şekilde yapma adına edindikleri alışkanlıklar da karbon ayak izinde büyük bir paya sahip.
Karbon ayak izi nasıl hesaplanir?
Karbon ayak izi, Kyoto Protokolü tarafından belirlenmiş üretim, hizmet, işleme gibi faaliyetler sonucu oluşan sera gazlarının etkilerinin karbondioksit (CO2) cinsinden eşdeğerlerinin hesaplanması çalışmasıdır.
Karbon ayak izi rakamlarla ifade edilebilen bir kavram. Kişilerin birincil ve ikincil olarak atmosfere saldığı karbondioksitin hacimsel karşılığı karbon ayak izinin sayısal değerini veriyor. Karbon ayak izi hesaplama formülü olarak birçok farklı karmaşık yapı kullanılabiliyor. En genel ve basit haliyle bu formül şu şekilde: Karbon ayak izi = Yakıt Tüketimi x Emisyon Faktörü
Karbon ayak izimizi nasıl azaltırız?
Enerji tasarrufu yaparak ve bazı alışkanlıklarımızı değiştirerek karbon ayak izimizi azaltabiliriz. Örneğin, araba kullanmak yerine otobüs veya tren gibi toplu taşımayı kullanmak sebep olduğumuz karbon salınımını azaltacaktır.
Evlerimizde tasarruflu ampul kullanmak, evimizin ısı yalıtımını güçlendirmek, mümkünse yenilenebilir enerji kaynağı kullanmak da karbon ayak izini azaltmakta etkili olacaktır. Sığır ve kümes hayvanları da sera gazı salınımında etkili oldukları için bu hayvanlara olan talebi ve dolayısıyla üretimi azaltmak adına daha az kırmızı et tüketebilirsiniz.
Ağaçlar karbondioksiti emip oksijen üretirler. Ağaçların artması için fidan dikebilir ya da ağaçlandırma faaliyetleri yürüten kuruluşlara destek olabiliriz.
Karbon ayak izini azaltmanın yolları
- Enerji ihtiyacımızı, günümüzde hala ağırlıkla kullandığımız fosil yakıtlar yerine güneş, rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına doğru kaydırmalıyız.
- Otomobilden beyaz eşyaya, klimadan televizyona kadar kullandığımız ürünlerde yeni nesil teknolojilere sahip, verimliliği yüksek olanları tercih etmeliyiz. Böylece en önemli emisyon kaynaklarından biri olan enerji tüketimini azaltabiliriz.
- Satın aldığımız ürünlerde, çevreye duyarlı üretim gerçekleştiren, mümkün ise zararlı kimyasalları kullanmayan, enerji ihtiyacını sürüdürülebilir enerji kaynaklarından sağlayan üreticileri tercih edelim.
- Ağaçlandırma çalışmalarına katkıda bulunarak dikilen her ağaç için yılda 12 kg karbondioksit emilimi sağlayabiliriz.
- Ev, okul ve iş yerlerindeki çöplerimizi geri dönüşüm kutularına atarak, geri kazanım tesislerine gönderelim.
- İhtiyaçlarımızı karşılarken önceliğimizi geri dönüştürülebilir ürünlerden yana kullanarak, çevre kirliliğinin önlenmesine katkıda bulunabiliriz.
- Toplu taşıma araçlarını kullanarak hatta araç yerine yürüyerek veya bisiklete binerek emisyonların azalmasına yardımcı olabiliriz.
- Uçakların kalkış ve inişlerdeki mil başına yakıt tüketimleri normal seyir halindekinden çok daha yüksek olduğu için mümkün olduğunca direk uçuşları tercih etmeliyiz.
- Günlük hayattaki ulaşım ve ısınma ihtiyaçlarımız için temiz yakıtları tercih edebiliriz. Mümkünse fosil yakıtlı araçlar yerine elektrikli ve hibrid araçlar tercih edip, ısınma için de yakıt tercihimizi doğalgazdan yana kullanabiliriz.
- Evimizin ısı yalıtımını yaptırarak iklimlendirme için harcadığınız enerjiyi %50’ye varan oranda azaltabilirsiniz.
Kaynak: iklimBU | Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
İklim Değişikliği Nedir?
Kuraklık ve Çölleşme
Elektrik Tasarrufu Nasıl Yapılır?
Evinizdeki Atıkları Azaltma Yöntemleri
Ekolojik Ayak İzi Nedir?