Dünya’nın, kendi ekseni etrafında dönmesi ve Güneş’in etrafında dönmesi olacak şekilde iki temel hareketi bulunmaktadır ve bu iki hareketin her biri de farklı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Sahip olduğu iklim özellikleri açısında farklılık gösteren ve bir yılın, güneşten alınan ısı ve ışığa bağlı olarak bölümlere ayrılmasıyla oluşan coğrafi terime mevsim adı verilmektedir. Temel olarak Dünya’nın eksen eğikliği ve Güneş çevresindeki hareketi neticesinde oraya çıkan mevsimler, her iki yarımkürede birbirinin zıttı olarak yaşanmaktadır.
Mevsimler nasıl oluşur?
Dünya’nın Güneş’in etrafında dönmesi, güneşten alınan ısı miktarı ve ışık sürelerinin farklı olmasına; bu farklılıklar da farklı iklim özellikleri gösteren mevsimlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Güneşin etrafında 365 gün boyunca dönen Dünya’nın bu eğik duruşu, Güneş’ten gelen ısının ve ışığın farklı açılarla Dünya’ya düşmesine sebep olur. Bu sebeple yaz aylarında Kuzey yarımküre Güneş’e daha yakın bir pozisyonda olduğu için daha sıcak, Güney yarımküre ise daha uzak olduğu için daha soğuk günler geçirir. Aynı anda iki yarımkürede farklı mevsimlerin görülmesinin sebebi de tam olarak budur. Özetle; yılın aynı zamanı Kuzey yarımkürede yaz yaşanırken Güney yarımkürede kış yaşanması, Dünya’nın eksen eğikliğinin bir sonucudur.
Dünyanın bu eksen eğikliği ve Güneş’in etrafındaki yıllık hareketi, dört özel günü ve bu günlere bağlı olarak mevsimlerin oluşmasını ortaya koymaktadır.
21 Mart (İlkbahar Ekinoksu)
Güneş ışınlarının her iki yarımküreye de eşit açılarla geldiği bu tarihin özellikleri şunlardır: Bu tarihte güneş ışınları Ekvator’a dik gelmektedir. Tüm dünyada gece ile gündüz süreleri eşittir ve bu duruma ekinoks adı verilmektedir. Aydınlanma çemberinin kutup noktalarından geçtiği bu tarihte Kuzey yarımkürede ilkbahar; Güney yarımkürede ise sonbahar mevsimi başlar.
21 Haziran (Yaz Solstisi)
Bu tarihte, Dünya’nın eksen eğikliği sebebiyle Kuzey yarımküre Güneş’e daha yakın bir konumdadır. 21 Haziran’ın özellikleri ise şu şekildedir: Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne dik açı ile gelir. Ekvator’dan kuzeye doğru gidildikçe gündüzler uzar, geceler ise kısalır. 21 Haziran tarihi Kuzey yarımkürede yaz, Güney yarımkürede ise kış mevsimin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
23 Eylül (Sonbahar Ekinoksu)
Tıpkı 21 Mart gibi bu tarihte de Güneş ışınlarının Ekvator üzerine dik açıyla düşer. Tüm dünyada gece ile gündüz süreleri birbirine eşittir. 23 Eylül tarihi, Kuzey yarımkürede sonbahar, Güney yarımkürede ise ilk bahar mevsiminin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
21 Aralık (Kış Solstisi)
Bu tarihte Dünya’nın eğsen eğikliği nedeniyle Güney yarımküre Güneş’e dönüktür. Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik açıyla gelir. Ekvator’dan güneye gidildikçe gündüzler uzar ve geceler kısalır. 21 Aralık tarihi Güney yarımkürede Yaz, Kuzey yarımkürede ise kış mevsimin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.
Dünya’nın şekli ve hareketleri
Dünya geoid şeklindedir. Geoid, kürenin kutuplardan basık, ekvatordan şişkin biçimidir. Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yapar. Bir tam dönüş 24 saat (1 gün) sürer. Bu durum;
- Gündüz ve gecenin oluşmasına,
- Gün içinde sıcaklık farkları oluşmasına, sebep olur.
Dünya’da eksen eğikliği olmasaydı
- Dünya üzerinde farklı konumlara düşen ışık miktarı yıl boyunca değişmezdi (tek mevsim olurdu).
- Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
- Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
- Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi.
Ekvatordan kutuplara gidildikçe
- Güneş ışınlarının geliş açısı kuzeye doğru küçülür.
- Sıcaklık azalır.
- Gölge boyu artar.
- Gece ve gündüz süresi arasındaki fark artar.
İklim ve Hava Hareketleri
İklim Değişikliği Nedir?
Çevre Kirliliğinin Nedenleri
Atmosfer
Kuraklık ve Çölleşme